Dünya ədəbiyyatı

Lev Nikolayeviç Tolstoy (rus. Лев Николаевич Толстой; 9 sentyabr, 1828 – 7 noyabr, 1910) — rus yazıçı, publisist və filosof.^[1]

Yazdığı "Hərb və sülh" və "Anna Karenina" əsərləri ilə dünya ədəbiyyatında roman janrının ən görkəmli nümunələrini yaratmışdır. XIX əsr rus cəmiyyətinin realistik mənzərəsini canlandıran bu iki əsər realist roman janrının yüksək zirvəsində qərar tutur. Tolstoy özünün əxlaqi-mənəvi əsərləri ilə – "Allahın səltənəti qəlbimizdədir" (rus. "Царство Божие внутри нас") XX əsrin Mahatma Qandi və Martin Lüter Kinq kimi şəxsiyyətlərinə ciddi təsir göstərmişdir.

Həyatı[redaktə]

Zəngin bir ailənin övladı olaraq Yasnaya-Polyana'da anadan oldu. Çox kiçik yaşlarında əvvəl anasını, sonra atasını itirdi, qohumlarının himayəsinə keçdi. Uşaqlığından bəri həqiqətləri incələməyə qarşı böyük bir marağı vardı. Təhsilini davam etdirmək üçün Moskova'ya getdi. Çalışqan savadlı bir tələbə olaraq uğur və sevgi qazandı. Fransızcasını inkişaf elətdirmiş, Volter'i və J.J. Russonu'yu oxumuş, bu iki yazarın qüvvətli təsirində qalmışdı. Yasnaya-Polyana'ya geri döndü, yoxsul kəndlilər arasına qatıldı. İlk əsəri olan "Uşaqlıq" ı bu ərəfələrdə yazdı. Bir müddət sonra orduya çağırıldı; Qafqaz`a getdi. Qafqaz xalqının yoxsulluq dolu yaşayışlarını ələ aldığı izlənimlərlə ilk realist hekayələrini yazdı. 1854'də Kırım müharibəsinə zabit olaraq qatıldı. Sonra əsgərliyi qurtarıb Peterburg'a getdi. Bir qisim əsərlərini olduqca sakit keçirdiyi o illərdə yazdı. Yenə də içində, axdardığını tapmayan bir ruh çalxalanırdı. Qərbi Avropa ölkələrində uzun bir gəzintiyə çıxdı. Almanya, Fransa, İsveçrə'də səyahət elədi. Məmləkətinə dönüşündə yenə Yasnaya-Polyana'ya yerləşdi. Zadəganlıq ünvanlarından, yüksək həyatdan sıxılırdı. Kəndində bir məktəb qurdu. Bu məktəb, öyrənim, tədris baxımından yepyeni bir qurumdu. Rahatçılığa qovuşduğuna qənaət gətirdikdən sonra, 1862'də evləndi. Tolstoy evləndiyində arvadı Sophie Behrs 16 yaşında idi. Bu evlilik onun düzənli bir həyat həsrətini keçirəcəkdi. Arvadına; əvvəlki həyatı, özəlliklədə yanlarında çalışan qadın qullarla olan cinsi əlaqələri anlatdığı günlüklərini evləndikləri gün oxuması üçün vermiş və əvvəlki həyatındakı elədiyi səhvləri öyrənməsini istəmişdir.Qadın hərisliyinə baxmayaraq evlilikləri həyatları sonuna kimi davam elədi. Bu evlilkdən 12 uşaqları oldu; bu uşaqlardan 5'i öldü. Əsərlərindən ən qüvvətli olan iki romanı "Hərb və Sülh" ilə "Anna Karenina'nı", bu zamanlarda yazdı. Arvadı, əsərlərini yazmağında ən böyük köməkçisiydi. Hətta "Hərb və Sülh" ü 12 dəfə düzeltmələrini edib yazmışdır. Aradan bir müddət sonra yenidən, bu səfər əvvəlkilərdən daha şiddətli bir mənəvi çöküntüyə uğradı. Geniş xalq yığınlarının, özəliklə Rus kəndlisinin yoxsul, pərişan vəziyyəti onu çox kədərləndirirdi. Bütün sərvətini kəndlilərə payladı, hər halıyla onlar kimi yaşamağa başladı. Kor-kobud geyinir, geydiyi hər geyimi özü tikirdi. Dəyişməyən tək tərəfi bezib usanmadan yazmasıydı. ""Kreyser sonatası"", "Ağa və kölə ", "Qaranlıqların Gücü", "İman nədir", "İncilər", "Kilise və Dövlət", "Etiraflarım" hamısı bu illərin məhsullarıdır.

Əsərlərində insanlığın cürbəcür məsələlərinə deyinən Tolstoy'un dünya ölçüsündə bir sənət və fikir dəyəri vardır. Öz ölkəsinin ictimai-siyasi problemlərini, xalqının yaradılışını, yaşayışını həqiqətən böyük bir ustalıqla əks etdirməsidir. Realist ədəbiyyatın ən böyük təmsilçilərindən olduğu qədər, bir filosof bir maarifçi olaraq da şöhrət qazanmışdı. Yuxarıda sayılanların xaricində "Diriliş", "Gəncliyim", "Uşaqlıq", "Hacı Murad", "Ayaqlanış", "Sergi ata", "Tanrı Bizim İçimizdədir", "Kazaklar", "Təsadüf", "İki Süvari" kimi əsərləri vardır. Dünyagörüşü və yaradıcılığında islam dini böyük yer tutur.

82 yaşında vəfat eden Tolstoy dəfələrlə böyük sıxıntılar yaşamışdır. Marksizm'dən etkilənərək özündə yaratdığı mülkiyyət mövzusundakı radikal fikirləri səbəbiylə bütün sərvətini kəndlilərə payladı, hər halıyla onlar kimi yaşamağa başladı. Bu səbəblə ailəsiylə problemləri yarandı. Xiristiyan anaxiyasının inkişafının çalıştığı kitabı "tanrının əgəmənliyi içimizdədir" kitabıyla yeni bir xiristiyanlık axımı tanımlaması provoslav kilisəsi tərəfindən qovulmasına səbəb oldu. Tolstoy, ömrünün son illərini büsbütün dərbədər bir şəkildə keçirdikdən sonra, bir küskünlük nəticəsində, evini bıraxıb yollara düşdü. Astapovo dəmiryol stasiyasında ölü olaraq tapıldı. Ölümünə sətəlcəmin səbəb olduğu bilinməkdədir. Həyatı boyunca yaşayışın necə bir şey olduğunu anlamağa çalışdı. Əsərlərində bunu əksiksiz olaraq yansıtmağı hədəf etmiş ən böyük rus yazarlarından birisi olarak ədebiyyat və dünya tarixindəki yerini aldı [1].

Lev Tolstoyun qəbri

Yaradıcılığı[redaktə]

Tolstoyun ilk hekayə və povestlərinin bir qismi Qafqaz həyatı ilə bağlıdır. Sonralar yazdığı məşhur "Kazaklar" və "Hacı Murad" povestlərinin və başqa əsərlərinin materiallarını da Tolstoy Qafqazda toplamışdır. 1854-cü ildə Tolstoy hərbi qulluq zamanı Sevastopola, döyüşən orduya dəyişilir. Hərbi qulluq zamanı o, rus, bəlkə də dünya ədəbiyyatında müharibə səhnələrini düzgün, real təsvir edən özünün gözəl "Sevastopol hekayələri" ni yazır.

Artıq 1855-ci ildə L.Tolstoy tanınmış bir yazıçı kimi Sevastopoldan Peterburqa qayıdaraq "Ailə xoşbəxtliyi" əsərini çap etdirir. O, 1862- ci ildə "Yasnaya Polyana" adlı pedaqoji jurnal buraxmağa müvəffəq olur. 1863-1869 -cu illərdə "Hərb və sülh" romanı üzərində işləmişdir. Dünya ədəbiyyatında belə geniş planda yazılmış kamil əsər tapmaq çətindir. G.Plexnov və A.Lunaçarski, Tolstoy dühasını yüksək qiymətləndirib, onun "Hərb və sülh" romanını dünya ədəbiyyatında ən gözəl əsər saymışdır. "Hərb və sülh"dən sonra dünya şöhrəti qazanan əsəri "Anna Karenina" romanı olmuşdur.

Tolstoy 1880-1890-cı illərdə "İvan İliçin ölümü" (1884-86), "Xolstomer" (1885), "Kreyser sonatası" (1887-1889), "Sergi ata" (1898), "Cəhalət hökmranlığı" (1886), "Maarifin bəhrələri" (1891) əsərlərini yazmışdır. Ömrünün altmış ilini bədii yaradıcılığa həsr etmiş və dünya ədəbiyyatında ən yüksək yerlərdən birini tutan L.Tolstoy 1910-cu il noyabr ayının 22-də Yasnaya Polyanada dəfn olunmuşdur.

Filmoqrafiya[redaktə]

1. Hərb və sülh (film, 1956) / War and Peace

Qalereya[redaktə]

• Lev Tolstoy
• 

  Lev Tolstoy (1848
 
• 

  Lev Tolstoy öz yazı stolunda (1870)
 
• 

  Lev Tolstoyun həyat yoldaşı Sofiya və onların qızı Aleksandra
 
• 

  Lev Tolstoyun oğlu İlya Tolstoy
 
• 

  Lev Tolstoy və nəvələri
 
• 

  Lev Tolstoy və Anton Çexov(Yalta, 1900)
 
• 

  Lev Tolstoy (1908)

Əsərləri[redaktə]

• Lev Tolstoy. Hərb və sülh, 4 cilddə: I cild, II cild, III cild, IV cild. / tərc. ed. B. Musayev.-Bakı: Şərq-Qərb, 2006.
• Lev Tolstoy. Dirilmə / rus dilindən tərc. ed. M. Rzaquluzadə, C.Məcnunbəyov. Bakı: Şərq-Qərb, 2007.- 478, [2] s.
• Lev Tolstoy. Seçilmiş əsərləri /tərt., ön sözün müəllifi və red. Aqil Hacıyev; tərc.ed. Qılman İlkin, Ənvər Məmmədxanlı, Mustafa Əfəndiyev, Rafiq Ağayev.- B.: Çaşıoğlu, 2004.- 336 s.

Ədəbiyyat[redaktə]

• Alməmmədov A. L.Tolstoy və Azərbaycan ədəbiyyatı: "Dərs vəsaiti".-B., 1972.- 112 s.
• Arif M. L.N. Tolstoy: (vəfatının 50 illiyi).- B., 1960.-58 s.
• Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası.- B., 1986.- C. 9.-S.308- 309.
• Sənətkara töhfə: dahi rus yazıçısı Lev Nikolayeviç Tolstoyun anadan olmasının 150 illiyinə həsr olunur /Tərt.ed.Əkbər Ağayev.- B.: "Yazıçı", 1978.- 166 s.
• Asif Hacılı. Qurani Kərim rus ədəbiyyatında. Bakı, 2009